Wed?ug G?ównego Urz?du Statystycznego szara strefa w polskiej gospodarce stanowi oko?o 12 proc. produktu krajowego brutto – to ostatnie dost?pne dane za 2018 rok. Wed?ug Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych rzeczywisty rozmiar pracy nierejestrowanej jest jednak znacznie wy?szy. Przed pandemi? by?o to 17 proc. PKB, a w dobie koronawirusa – 18 proc., cho? przy spadku PKB nominalnie jej warto?? pozosta?a mniej wi?cej taka sama. Ten udzia? utrzyma si? tak?e w 2021 roku. W opinii ekspertów na razie nie ma szans na odwrócenie tego trendu.
– W roku 2019 przy dobrej koniunkturze zanotowali?my spadek udzia?u szarej strefy w PKB i by?o to dok?adnie 17 proc., a w roku pandemii – 18 proc. Przy czym zmniejszy?a si? warto?? produktu krajowego brutto, wi?c realna warto?? szarej strefy pozosta?a mniej wi?cej na zbli?onym poziomie – mówi dr Bohdan Wy?nikiewicz, prezes Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych.
W 2020 roku wyst?pi?y zarówno czynniki dzia?aj?ce na zmniejszenie szarej strefy, jak i jej wzrost.
– Obni?enie wynika?o przede wszystkim z ni?szego poziomu aktywno?ci w ca?ej gospodarce, z kolei lockdowny powodowa?y wymuszony w du?ej mierze wzrost szarej strefy – mówi dr Bohdan Wy?nikiewicz.
Restrykcje i zakaz prowadzenia dzia?alno?ci sprawi?y, ?e restauracje, salony fryzjerskie czy kosmetyczne dzia?a?y w podziemiu, a wi?c zasila?y szar? stref?. Prowzrostowo dzia?a?a te? inflacja, która zwi?ksza presj? na wzrost wynagrodze? w szarej strefie, podniesienie p?acy minimalnej, co wypycha najmniejsze firmy w szar? stref?, a tak?e konieczno?? szukania oszcz?dno?ci w firmach.
– Generalnie rzecz bior?c, z?a koniunktura gospodarcza oznacza wzrost znaczenia szarej strefy w gospodarce. Przy dobrej koniunkturze przedsi?biorstwa wi?cej zarabiaj? i nie musz? kombinowa?, jak tu nie raportowa? ca?o?ci swoich przychodów, podejmuj?c dzia?ania niezgodne z prawem – wyja?nia prezes IPAG. – Jednak mamy ograniczenia w przemieszczaniu si?, ludzie wi?cej siedz? w domu, rzadziej chodz? na zakupy, rosn? oszcz?dno?ci, wi?c szara strefa si? zmniejsza, bo nie ma popytu.
Wed?ug oblicze? instytutu w tym roku udzia? szarej strefy wyniesie 18,3 proc. przy wzro?cie PKB, czyli jej rozmiar nominalnie wzro?nie. Dopiero poprawa koniunktury, która nast?pi po zako?czeniu pandemii, mo?e wp?yn?? na zmniejszenie rozmiarów szarej strefy gospodarczej zarówno w Polsce, jak równie? w innych krajach.
– Sytuacja szarej strefy w 2021 roku jest niejasna i niepewna, tak jak niepewne jest to, jak d?ugo b?dzie trwa?a w Polsce pandemia i jak g??bokie b?d? jej skutki gospodarcze. Generalnie nale?y spodziewa? si? jednak, ?e te skutki si? bardzo roz?o?? w czasie, w zwi?zku z tym pogorszy si? koniunktura gospodarcza, a to oznacza, ?e jeszcze przez pewien czas udzia? szarej strefy gospodarczej w produkcie krajowym brutto b?dzie si? utrzymywa? na poziomie oko?o 18 proc. – prognozuje dr Bohdan Wy?nikiewicz.
Jak oceniaj? eksperci, ca?kowita warto?? szarej strefy w Polsce wyniesie w tym roku prawie 470 mld z?, co oznacza wzrost warto?ci dodanej o 68 mld z? wobec 2017 roku. Tylko w 2021 roku wzrost ten wyniesie 25 mld z?. Wiele zale?y jednak od tempa rozmra?ania gospodarki po trzeciej fali i ryzyka wyst?pienia kolejnych fal pandemii.
?wiatowe instytucje, agencje ratingowe i banki nie s? zgodne co do zachowania polskiej gospodarki w 2021 roku. Agencja S&P obni?y?a przed miesi?cem prognoz? wzrostu PKB z 3,8 proc. do 3,4 proc. Swoje prognozy zrewidowa?y w dó? tak?e banki, takie jak PKO BP czy BO? Bank. Z drugiej strony agencja Fitch podnios?a prognozy dynamiki PKB dla naszego kraju do 4,1 proc. z 3,3 proc., a Mi?dzynarodowy Fundusz Walutowy podwy?szy? j? z 2,7 proc. do 3,5 proc. Rozstrza? jest wi?c do?? du?y, zarówno w poziomach prognoz, jak i kierunkach rozwoju sytuacji.
Pod poj?ciem szarej strefy gospodarczej rozumie si? ukrywan? dzia?alno?? gospodarcz? generuj?c? warto?? dodan? (g?ówny sk?adnik produktu krajowego brutto). Szacunkami rozmiarów tak rozumianej szarej strefy gospodarczej zajmuje si? G?ówny Urz?d Statystyczny, stosuj?c wytyczne ONZ i Eurostatu. IPAG rozszerza szacunki GUS, podkre?laj?c, ?e nie obejmuj? ca?o?ci szarej strefy gospodarczej. Jak obliczyli eksperci instytutu, wed?ug zasad przyj?tych przez GUS w tym roku udzia? szarej strefy w PKB wyniós?by 12,3 proc.
– Uwa?amy, zreszt? mamy na to dowody, ?e koncepcja szarej strefy zaproponowana przez Eurostat i ONZ nie obejmuje wszystkich dzia?alno?ci. Tam s? dzia?alno?ci nielegalne, np. prowadzenie nielegalnych kasyn czy nierejestrowana dzia?alno?? lecznicza, ale nie tylko, tak?e innego rodzaju us?ugi, ale to jednak jest naszym zdaniem niedoszacowane i w naszym uj?ciu to jest wi?ksza skala – podkre?la prezes Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych.
Z raportu IPAG wynika, ?e GUS nie uwzgl?dnia w swoich szacunkach w dostatecznym stopniu m.in. nielegalnego handlu paliwami, cz??ci handlu targowego czy przygranicznego. Innym przyk?adem mog? by? us?ugi edukacyjne, np. pisanie prac dyplomowych na zlecenie. Instytut uwzgl?dnia te? efekty nierejestrowanej dzia?alno?ci gospodarczej obywateli innych krajów w Polsce.
