W dniu 6 pa?dziernika 2021 r. zapad? wyrok Trybuna?u Sprawiedliwo?ci UE ws. C-13/20 (Top System), w ramach którego TSUE pochyli? si? nad kwesti? dopuszczalno?ci dekompilacji programu komputerowego przez jego licencjobiorc?. Sprawa jest wa?na i ciekawa, bo trybuna? rozwa?a?, czy dyrektywa komputerowa zezwala na dekompilacj? programu komputerowego w zakresie, w jakim jest ona niezb?dna do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania b??dów.
Sprawa, w której wydano ww. wyrok, dotyczy?a sporu mi?dzy firm? Top System, b?d?c? dostawc? oprogramowania dla Selor (belgijskiej instytucji publicznej zajmuj?cej si? kwestiami kadrowymi w administracji pa?stwowej). Selor korzysta?o z licencji na oprogramowanie Top System. Poniewa? zdaniem Selor, niektóre z komponentów tego oprogramowania nie funkcjonowa?y jak nale?y, Selor dokona? samodzielnie cz??ciowej dekompilacji oprogramowania po to, aby usun?? b??dy, a konkretnie wy??czy? jedn? z funkcji, która okaza?a si? wadliwa. Top System uzna?, ?e samodzielne dokonanie dekompilacji oprogramowania w celu usuni?cia b??dów naruszy?o jego prawa wy??czne, gdy? na gruncie obowi?zuj?cych przepisów licencjobiorca ma prawo dokona? dekompilacji tylko i wy??cznie w celu zapewnienia interoperacyjno?ci tego oprogramowania z innymi programami komputerowymi b?d? za zgod? podmiotu uprawnionego. W zwi?zku z powy?szym Top System skierowa? spraw? do s?du. Spór toczy? si? na kanwie prawa belgijskiego. Niemniej, poniewa? w?a?ciwe przepisy belgijskie stanowi?y implementacj? dyrektywy komputerowej, a s?d krajowy nabra? w?tpliwo?ci co do interpretacji przepisów tej dyrektywy, skierowano pytania prejudycjalne do TSUE.
Odpowiadaj?c na te pytania, TSUE zaznaczy?, ?e dekompilacja jako taka nie zosta?a wskazana jako odr?bne uprawnienie mieszcz?ce si? w ramach monopolu autorskiego. Niemniej, poniewa? istot? dekompilacji jest dokonanie t?umaczenia kodu wynikowego/maszynowego oprogramowania na kod ?ród?owy czy te? quasi-kod ?ród?owy oraz utrwalenie tego ostatniego, dekompilacja zawsze wejdzie w zakres monopolu autorskiego. TSUE zaznaczy? przy tym, ?e dyrektywa komputerowa przewiduje pewne ograniczenia autorskich praw wy??cznych. Po pierwsze, przewiduje mo?liwo?? wykonywania czynno?ci wchodz?cych w zakres praw wy??cznych bez uzyskiwania zezwolenia podmiotu uprawnionego, o ile jest to konieczne do korzystania przez legalnego nabywc? z oprogramowania zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania b??dów (z zastrze?eniem szczegó?owych postanowie? umownych). Po drugie, przewiduje ona mo?liwo?? dokonywania dekompilacji w przypadku gdy jest to konieczne dla celów zapewnienia interoperacyjno?ci z innymi programami komputerowymi (przy zachowaniu szeregu dodatkowych warunków).
Top System argumentowa?, ?e skoro w dyrektywie komputerowej pojawi? si? specjalny przepis mówi?cy wprost o dekompilacji, to nale?y z tego wyci?gn?? wniosek, ?e jest to przepis szczególny, który powoduje, ?e w ?adnym innym przypadku dekompilacja nie jest dozwolona. Innymi s?owy, mia?oby to oznacza?, ?e dekompilacja nie jest dopuszczalna w ramach innych ogranicze? monopolu autorskiego przewidzianych w dyrektywie komputerowej, w tym w ramach ograniczenia zwi?zanego z korzystaniem z programu zgodnie z jego przeznaczeniem. TSUE nie przychyli? si? do takiej argumentacji, uznaj?c, ?e ograniczenia przewidziane przepisie dotycz?cym dekompilacji w celu zapewnienia interoperacyjno?ci i przepisie dotycz?cym korzystania z oprogramowania zgodnie z jego przeznaczeniem s? od siebie niezale?ne. W efekcie, je?li z oprogramowania korzysta legalny nabywca, to mo?e on dokonywa? dekompilacji, o ile jest mu to niezb?dne, aby korzysta? z programu komputerowego zgodnie z przeznaczeniem, w tym aby poprawia? istniej?ce b??dy. Co istotne, TSUE uzna?, ?e nie ma podstaw, by dekompilacja dokonywana na tej podstawie by?a obwarowana analogicznymi wymogami jak w przypadku dekompilacji realizowanej w celu osi?gni?cia interoperacyjno?ci. Nie oznacza jednak, ?e dekompilacja realizowana w celu naprawienia b??dów (tak, aby zapewni? mo?liwo?? korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem) nie podlega ?adnym ograniczeniom. Jest wr?cz przeciwnie. Dlatego podmiot, który zamierza podj?? si? takiej dekompilacji, powinien upewni? si?, ?e:
- Jest legalnym u?ytkownikiem oprogramowania (najcz??ciej licencjobiorc?).
- W oprogramowaniu wyst?puj? b??dy b?d?ce przyczyn? niew?a?ciwego funkcjonowania oprogramowania, które uniemo?liwiaj? korzystanie z oprogramowania zgodnie z jego przeznaczeniem. Co istotne, sam proces technologicznego starzenia si? oprogramowania nie mo?e by? uznany za b??d, co oznacza, ?e nie mo?na korzysta? z dekompilacji, by wprowadzi? ulepszenia do oprogramowania (np. dokona? jego uaktualnienia).
- Dekompilacja jest konieczna do usuni?cia tych b??dów. Oznacza to w szczególno?ci, ?e je?eli nieprawid?owe dzia?alnie oprogramowania mo?na wyeliminowa? przez jego odpowiedni? parametryzacj? (w ramach opcji oferowanych przez to oprogramowanie), to dekompilacja jest zabroniona. Tak samo b?dzie wówczas, je?eli kod ?ród?owy danego oprogramowania jest dost?pny dla u?ytkownika (czy to na bazie przepisów prawa czy te? postanowie? umownych).
- Nie mo?na wykorzysta? wyników dekompilacji dokonanej w celu poprawiania b??dów do celów innych ni? poprawianie takich b??dów.
- Nale?y pami?ta?, ?e poprawianie b??dów powinno nast?powa? z uwzgl?dnieniem szczególnych postanowie? umownych, co oznacza, ?e umowa, w tym zw?aszcza licencja mo?e zawiera? pewne ograniczenia w tym zakresie. TSUE przes?dzi? jednak, ?e umowa nie mo?e by? a? tak bardzo restrykcyjna, by wy??czy? ca?kowicie mo?liwo?? poprawiania b??dów (odmienne zapatrywanie wyrazi? wcze?niej Rzecznik Generalny w swojej opinii w sprawie). W praktyce wi?c umowy licencyjne b?d? mog?y ograniczy? mo?liwo?? korzystania z dekompilacji i obwarowa? j? dodatkowymi wymogami, ale nie b?d? mog?y jej ca?kowicie wy??czy?.
Wyrok zapad? na gruncie nieobowi?zuj?cej ju? dyrektywy nr 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych, która zosta?a zast?piona dyrektyw? nr 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.; niemniej w zakresie obj?tym wyrokiem nowa dyrektywa zawiera postanowienia analogiczne jak dyrektywa uchylona, wobec czego stanowisko TSUE tam wyra?one b?dzie aktualne tak?e dzi?.
W wyniku dekompilacji nie uzyska si? zazwyczaj identycznego kodu ?ród?owego jak ten u?yty pierwotnie do wykonania kompilacji, st?d mowa o quasi-kodzie ?ród?owym.
