O tym, ?e inflacja to wzrost przeci?tnego poziomu cen dóbr i us?ug konsumpcyjnych w gospodarce, wie wi?kszo?? osób, które cho? troch? interesuj? si? gospodark? i ekonomi?. Nie wszyscy jednak zdaj? sobie spraw? z tego, ?e nawet z pozoru niedu?e wahania tego wska?nika mog? wp?ywa? na warto?? portfela gospodarstw domowych.
Co to jest inflacja, a jak definiuje si? deflacj??
Inflacja to w uproszczeniu wzrost przeci?tnego poziomu cen dóbr i us?ug konsumpcyjnych w gospodarce. Taki wzrost oznacza, ?e gospodarstwa domowe (konsumenci) wi?cej wydaj? na swoje zakupy, a ich oszcz?dno?ci topniej?.
Jak zaznacza ekonomista SGH dr Piotr Maszczyk, zjawisko niewielkiej inflacji samo w sobie nie powinno mie? wi?kszych negatywnych konsekwencji, je?li wzrostowi cen towarzyszy natychmiastowa podwy?ka p?ac nominalnych.
„Je?li tak si? dzieje, to wzrost cen np. chleba nie ma ?adnych negatywnych konsekwencji. Podwy?ka cen chleba o 5 proc. i analogiczny wzrost wynagrodze? nie zmieni liczby bochenków chleba, które przeci?tny konsument mo?e kupi?. Ekonomi?ci powiedz? w takiej sytuacji, ?e realne wynagrodzenia si? nie zmieniaj?” – t?umaczy dr Maszczyk.
Ekonomista zaznacza jednak, ?e je?li wzrostowi cen nie towarzyszy analogiczny wzrost wynagrodze?, to konsekwencj? takiej sytuacji b?dzie spadek wynagrodze? realnych i tym samym mniejsza ilo?? dóbr i us?ug, któr? gospodarstwa domowe mog? naby? za t? sam? ilo?? pieni?dzy.
Z kolei pojawienie si? deflacji oznacza, ?e przeci?tny poziom cen dóbr i us?ug konsumpcyjnych spada. W tej sytuacji wynagrodzenia realne rosn? nawet wtedy, gdy ich nominalny poziom si? nie zmienia. Zjawiska deflacji nie nale?y jednak myli? z dezinflacj?, która oznacza spadek wska?nika inflacji. Na przyk?ad ze 105% rdr do 102%. Zauwa?my, ?e inflacja jest wy?sza od zera. Deflacja to obni?anie si? przeci?tnego poziomu cen, co oznacza, ?e stopa inflacji staje si? ujemna, a wska?nik inflacji spada poni?ej 100. Z deflacj? w polskiej gospodarce mieli?my do czynienia od lipca 2014 a? do pa?dziernika 2016 r. w??cznie. Przy czym najwi?kszy spadek cen (-1,6%) odnotowano w lutym 2015 r.
Wyja?niaj?c zjawisko deflacji, dr Piotr Maszczyk wskazuje, ?e „je?li przeci?tny konsument otrzymuje sta?e wynagrodzenie, ale chleb tanieje o 5 proc., to liczba bochenków chleba, które za to wynagrodzenie mo?na naby?, ro?nie. Co wi?cej, trudno sobie wyobrazi?, ?eby deflacja poci?ga?a za sob? spadek wynagrodze? nominalnych. Oznacza to, ?e deflacja powoduje wzrost si?y nabywczej wynagrodze? i popraw? sytuacji gospodarstw domowych”.
Ekspert dodaje przy tym, ?e nie ma ?adnego powodu, dla którego ceny wszystkich towarów mia?yby zmienia? si? w jednakowy sposób. St?d zarówno poj?cie inflacji, jak i deflacji odnosi si? do ?redniego poziomu cen.
„Dok?adniej, jest to ?rednia wa?ona liczona udzia?em wydatków na dane produkty w ca?o?ci wydatków przeci?tnego konsumenta” – wskazuje ekonomista, dodaj?c zarazem, ?e warto o tym pami?ta?, gdy? percepcja inflacji ze strony poszczególnych gospodarstw domowych mo?e si? znacznie ró?ni? od jej oficjalnego odczytu og?aszanego przez GUS.
„Je?li ceny artyku?ów dla niemowl?t gwa?townie wzrosn? (np. na skutek podwy?ki podatku VAT na te produkty), to b?dzie to zmiana silnie odczuwana przez gospodarstwa domowe posiadaj?ce ma?e dzieci, jednak wp?yw tej podwy?ki na ogólny wska?nik inflacji b?dzie znacznie mniejszy. Odczuwalna inflacja dla tych gospodarstw domowych b?dzie znacznie wy?sza ni? ta, która jest charakterystyczna dla ca?ej gospodarki, w zwi?zku z czym, nawet je?eli wzrost nominalnych wynagrodze? b?dzie rekompensowa? wzrost cen zgodny ze wska?nikiem inflacji, to gospodarstwa domowe z niemowl?tami odczuj? spadek dochodów realnych” – t?umaczy dr Maszczyk.
Sk?d si? bierze inflacja?
Na poziom cen wp?ywa wiele ró?norodnych czynników. We wspó?czesnej gospodarce rynkowej ceny, jakie za produkty i us?ugi p?ac? klienci, ustalane s? przez producentów oraz handlowców doliczaj?cych swoje mar?e. Naturalnym hamulcem ograniczaj?cym wzrost cen jest konkurencja.
Na poziom cen wp?yw maj? ceny na rynkach mi?dzynarodowych, zarówno ceny importu, g?ównie surowców niezb?dnych do funkcjonowania gospodarki, jak i ceny uzyskiwane w eksporcie. Wzrost cen ma uzasadnienie w potrzebie podwy?szania p?ac, otrzymywania rekompensaty za nak?ady poniesione na badania nad nowymi technologiami i lepszymi wyrobami.
Na zmiany cen wp?ywaj? tak?e zjawiska atmosferyczne prowadz?ce do nadmiaru produktów rolnych na rynku w przypadku urodzaju, powoduj?c spadki cen, a w przypadku niedoborów w sytuacji nieurodzaju i w rezultacie – wzrost cen.
Przyczynami inflacji s? tak?e czynniki makroekonomiczne, le??ce po stronie zarz?dzania gospodark? pa?stwow?, jak niezrównowa?ony bud?et, zaburzona struktura gospodarki, czy te? nadmiar inwestycji finansowanych przez pa?stwo.
Ekonomi?ci s? zgodni, ?e dla gospodarki i konsumentów najbardziej korzystny jest stabilny poziom cen, gdy? pozwala utrzyma? osi?gni?ty poziom ?ycia. Ma on tak?e znaczenie psychologiczne, umo?liwiaj?c uzyskanie trwa?ego poczucia bezpiecze?stwa, co ma niebagatelne znaczenie przy planowaniu wszelkich dzia?a?. Jest on korzystny równie? dla przedsi?biorców i strategii gospodarczej rz?du, bowiem umo?liwia podejmowanie efektywnych i d?ugofalowych decyzji.
W Polsce utrzymaniem stabilnego poziomu cen zajmuje si? Rada Polityki Pieni??nej (RPP), organ Narodowego Banku Polskiego (NBP). Instrumentem realizacji tego zadania przez RPP jest polityka pieni??na, w której d??y si? do utrzymania wzrostu cen w przedziale od 1,5 do 3,5 procent w skali roku, przy tzw. celu inflacyjnym 2,5 procent. Szczegó?owe dane o inflacji stanowi? dla RPP jedno z najwa?niejszych ?róde? informacji.
Jak w Polsce mierzy si? inflacj??
Najcz??ciej wykorzystywan? miar? inflacji jest zmiana wska?nika cen towarów i us?ug konsumpcyjnych, tak zwanego wska?nika CPI (Consumer Price Index). Jego popularno?? wynika przede wszystkim z tego, ?e dotyczy on cen towarów i us?ug konsumpcyjnych, a wi?c kategorii stanowi?cej najwi?ksz? cz??? PKB. Ponadto, jest on publikowany z du?? cz?stotliwo?ci? (zazwyczaj co miesi?c) i relatywnie szybko (w Polsce ok. 15 dni po zako?czeniu ka?dego miesi?ca).
W Polsce pomiarem wska?nika inflacji zajmuje si? G?ówny Urz?d Statystyczny, który robi to w oparciu o wyniki badania cen towarów i us?ug konsumpcyjnych na rynku detalicznym oraz o wyniki badania bud?etów gospodarstw domowych, dostarczaj?cego danych o przeci?tnych wydatkach na towary i us?ugi konsumpcyjne.
Aby policzy? ten wska?nik, co miesi?c zbierane s? ceny ok. 1400 towarów (takich jak pieczywo, mi?so, owoce, gazety, ?rodki do prania, meble, sprz?t komputerowy) i us?ug (internetowych, transportowych, turystycznych) z ok. 35 tysi?cy punktów handlowych i us?ugowych. Lista tych towarów i us?ug jest corocznie weryfikowana, a jej zmiany odzwierciedlaj? zmiany w strukturze konsumpcji gospodarstw domowych.
Aby policzy? zmian? przeci?tnego poziomu cen – oprócz znajomo?ci cen poszczególnych kategorii towarów i us?ug – konieczna jest tak?e znajomo?? udzia?u tych kategorii w wydatkach konsumentów. Zmiana cen produktów, które maj? znaczny udzia? w wydatkach w wi?kszym stopniu wp?ywa na ogólny poziom cen, ni? zmiana cen produktów o niskim udziale. Wspomniane udzia?y s?u?? jako wagi przy wyliczaniu ogólnego poziomu cen.
Inflacja bazowa banku centralnego
Pomiaru zmian cen towarów i us?ug konsumpcyjnych w gospodarce dokonuje tak?e bank centralny, który stosuje w tym celu tzw. inflacj? bazow?. Jest ona tworzona poprzez wy??czenie cen okre?lonych towarów i us?ug z koszyka.
Od 2009 r. NBP stosuje cztery miary inflacji bazowej:
– inflacj? po wy??czeniu cen administrowanych,
– inflacj? po wy??czeniu cen najbardziej zmiennych,
– inflacj? po wy??czeniu cen ?ywno?ci i energii,
– 15% ?redni? obci?t?.
Inflacja bazowa s?u?y przede wszystkim do wyznaczania kierunku zmian cen towarów i us?ug konsumpcyjnych w ?rednim i d?ugim terminie. Mo?e s?u?y? tak?e jako podstawa oceny realizacji polityki pieni??nej banku centralnego w ?rednim okresie (uwzgl?dniaj?c w szczególno?ci czynniki, na które bank centralny mia? po?redni wp?yw i te wynikaj?ce z przyj?tych regulacji prawnych oraz wyst?pienia ró?nego rodzaju szoków gospodarczych, szczególnie zewn?trznych).
