Zmiany stóp procentowych wp?ywaj? nie tylko na wysoko?? rat kredytów czy oprocentowanie lokat, ale oddzia?uj? na ca?? gospodark?. Czym w?a?ciwie s? stopy procentowe, kto i w jaki sposób ustala ich wysoko?? oraz jak to wp?ywa na konsumentów i gospodark??
Pandemia Covid-19 to wyzwanie nie tylko dla medycyny i systemu opieki zdrowotnej, lecz równie? dla gospodarki. Wprowadzane przez rz?d ograniczenia, maj?ce na celu przeciwdzia?anie rozprzestrzenianiu si? koronawirusa, negatywnie odbijaj? si? na handlu i us?ugach, powoduj?c spadek dochodów wielu firm. To wszystko sprawia, ?e przedsi?biorcy staj? przed widmem braku p?ynno?ci, a to mo?e oznacza? reakcj? ?a?cuchow? – trudno?ci kolejnych przedsi?biorstw i zwolnienia. Dlatego w obliczu kryzysu bank centralny podejmuje dzia?ania, których celem jest zapewnienie odpowiedniej ilo?ci gotówki w obrocie gospodarczym. Jednym z narz?dzi, jakimi dysponuje Narodowy Bank Polski, jest obni?anie stóp procentowych.
Czym s? stopy procentowe?
Stopa procentowa to najpro?ciej rzecz ujmuj?c cena pieni?dza, czyli stawka, jak? kredytobiorca p?aci za pozyskanie pieni?dza (a z drugiej strony – stawka, któr? uzyskuje kredytodawca za udost?pnienie ?rodków pieni??nych).
Narodowy Bank Polski ustala pi?? stóp procentowych, dotycz?cych ró?nych sposobów uzyskiwania p?ynno?ci przez banki komercyjne. S? to: stopa referencyjna, stopa lombardowa, stopa depozytowa, stopa redyskontowa i stopa dyskontowa.
Stopa referencyjna okre?la poziom rentowno?ci bonów pieni??nych emitowanych przez NBP a kupowanych b?d? sprzedawanych przez banki komercyjne. Wysoko?? stopy referencyjnej wp?ywa na wysoko?? oprocentowania po?yczek na krajowym rynku mi?dzybankowym (WIBOR), dlatego ten rodzaj stóp procentowych oddzia?uje na koszt kredytów udzielanych przez banki komercyjne. Im ni?szy poziom stopy referencyjnej, tym ni?szy koszt kredytu.
Stopa lombardowa to wysoko?? oprocentowania po?yczki udzielanej przez NBP bankowi komercyjnemu pod zastaw papierów warto?ciowych. Jej obni?anie redukuje koszt pieni?dza pozyskiwanego przez banki.
Stopa depozytowa to z kolei wysoko?? oprocentowania jednodniowych depozytów sk?adanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Im wy?szy jest poziom stopy depozytowej, tym wy?sza jest rentowno?? depozytów w bankach komercyjnych.
Stopa redyskontowa okre?la cen?, po jakiej bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych; weksle te zosta?y wcze?niej nabyte przez banki komercyjne od ich klientów po cenie ni?szej od nominalnej (dyskontowej). Bank komercyjny korzysta z tego narz?dzia, gdy chce mie? dost?p do gotówki szybciej ni? to wynika z terminu zapadalno?ci weksla.
Natomiast stopa dyskontowa jest to cena, któr? p?aci bank komercyjny Narodowemu Bankowi Polskiemu za kredyt udzielony pod zastaw weksli w?asnych przedsi?biorstw wystawionych jako zabezpieczenie kredytów obrotowych.
Jak ustalane s? stopy procentowe?
Zgodnie z ustaw? o NBP bezpo?rednio decyzj? o wysoko?ci stóp procentowych podejmuje Rada Polityki Pieni??nej w oparciu o analiz? wielu wska?ników makroekonomicznych i czynników gospodarczych.
Jednym z kluczowych dokumentów, który wskazuje, jakie elementy s? dla RPP istotne w polityce pieni??nej, s? za?o?enia polityki pieni??nej na kolejny rok. Dokument okre?la uwarunkowania, ale te? cel i instrumenty polityki pieni??nej banku centralnego. Za?o?enia przyjmowane s? zwykle we wrze?niu i trafiaj? do Sejmu razem z projektem ustawy bud?etowej na kolejny rok.
Natomiast ?wiadectwo bie??cej dzia?alno?ci RPP stanowi? zasadniczo dwa dokumenty: informacja po posiedzeniach RPP oraz tzw. minutes, czyli publikowane blisko miesi?c po posiedzeniu RPP sprawozdania z ich przebiegu.
Oba dokumenty pokazuj?, jakie by?y uwarunkowania decyzji o stopach procentowych na okre?lonym posiedzeniu rady.
Informacja po posiedzeniu zaczyna si? zwykle od cz??ci mówi?cej o sytuacji w gospodarce ?wiatowej (uwaga jest skupiona zwykle na gospodarce ameryka?skiej oraz w strefie euro). Pó?niej jest ocena realnej sfery gospodarki (tempo wzrostu gospodarczego, koniunktura, sytuacja w przemy?le, rynek pracy: zatrudnienie i wzrost p?ac), omówienie sytuacji na rynku kredytowym (dynamika kredytów zarówno dla przedsi?biorstw, jak i dla klientów indywidualnych), a tak?e wyja?nienie kszta?towania si? poziomu inflacji i jej perspektyw.
Istotnymi czynnikami, na które zwraca uwag? RPP, s? tak?e sytuacja finansów publicznych (lu?na polityka bud?etowa mo?e skutkowa? wzrostem presji inflacyjnej), a tak?e kurs walutowy (os?abienie waluty zwi?ksza ceny towarów importowanych, co przyczynia si? do wzrostu inflacji; aprecjacja waluty dzia?a w odwrotnym kierunku).
W wielu bankach centralnych moment og?oszenia decyzji o stopach jest znany co do minuty i z niecierpliwo?ci? wyczekiwany przede wszystkim przez inwestorów na rynkach finansowych. W Polsce wiadomo, ?e decyzja o stopach procentowych b?dzie og?oszona po po?udniu drugiego dnia posiedzenia rady (z góry znana jest godzina konferencji prasowej po posiedzeniu RPP).
Cz??? banków centralnych ju? w komunikacie na temat ewentualnej zmiany stóp procentowych publikuje wyniki g?osowania w tej sprawie (przyk?adem jest ameryka?ski Fed). W Polsce – jak wspomniano – s? one prezentowane najwcze?niej sze?? tygodni po posiedzeniu (takie ograniczenie wprowadza ustawa o NBP).
Jak stopy procentowe wp?ywaj? na gospodark??
Niskie stopy procentowe powoduj? zwi?kszenie kapita?u na rynku. Dlaczego tak si? dzieje? Obni?ka stóp procentowych przek?ada si? wprost na ni?sze raty kredytów, a ta?szy kredyt poprawia nastroje konsumpcyjne klientów i nap?dza sprzeda? produktów i us?ug, co z kolei przek?ada si? na wzrost produkcji i na ca?? gospodark?.
Nale?y jednak pami?ta?, ?e obni?enie podstawowej stopy procentowej wp?ywa te? na wysoko?? oprocentowania lokat, których rentowno?? spada. W efekcie oszcz?dzaj?cy nie zarabiaj? na nich tyle, ile mogliby przy wy?szych poziomach stóp procentowych. Mo?na wi?c powiedzie?, ?e obni?ka stóp procentowych jest korzystna dla kredytobiorców, ale zdecydowanie niekorzystna dla oszcz?dzaj?cych. Z kolei wysokie stopy procentowe mog? mie? negatywny wp?yw m.in. na nowe inwestycje. Rosn?ce raty, a wi?c dro?szy pieni?dz powoduje, ?e firmy i konsumenci wstrzymuj? si? z wydatkami i wi?cej oszcz?dzaj?. W efekcie na rynku jest mniej pieni?dza. Nale?y jednak pami?ta?, ?e wy?sze stopy procentowe hamuj? inflacj?.
Zatem reguluj?c wysoko?? stóp procentowych, bank centralny istotnie oddzia?uje na ca?? gospodark?. Mo?e j? np. wspiera? w trudnych okresach. Taki te? by? cel wiosennej serii trzech obni?ek stóp procentowych, w tym stopy referencyjnej NBP – ??cznie o 1,4 punktu procentowego.
Jak wyja?ni? w Sejmie prezes NBP Adam Glapi?ski, obni?ka prze?o?y?a si? na istotne oszcz?dno?ci dla gospodarstw domowych i przedsi?biorstw, w zwi?zku z obni?eniem rat od zaci?gni?tych kredytów, co poprawi?o zdolno?? kredytobiorców do obs?ugi zobowi?za? wobec banków.
Prezes NBP podkre?li?, ?e dzi?ki obni?ce stóp procentowych rata przeci?tnego kredytu mieszkaniowego spad?a o oko?o 120 z?. „Z tytu?u ni?szych rat kredytów mieszkaniowych i konsumpcyjnych oraz kredytu dla przedsi?biorstw, w bud?etach gospodarstw domowych i firm zostanie rocznie prawie 7 mld z?” – zaznaczy? prof. Glapi?ski.
Stopa referencyjna wynosi obecnie 0,10 proc. w skali rocznej, stopa lombardowa 0,50 proc. w skali rocznej, stopa depozytowa 0,00 proc. w skali rocznej, stopa redyskonta weksli 0,11 proc. w skali rocznej, za? stopa dyskontowa weksli 0,12 proc. w skali rocznej.
