Trudna sytuacja w bran?y budowlanej sprawi?a, ?e trwaj? prace nad ustaw? dot. waloryzacji kontraktów. Ministerstwo Rozwoju i Technologii podaje, ?e przepisy wkrótce wejd? w ?ycie. Natomiast podwykonawcy twierdz?, ?e generalni wykonawcy obecnie nie chc? podnosi? im wynagrodze?. Jednak resort d??y do zabezpieczenia ich interesów. Wed?ug ekspertów, obecny limit waloryzacji jest za niski. 10% mo?e pokry? tylko wybrane kontrakty, a ju? teraz podwykonawcy mówi?, ?e realizacja zdro?a?a o minimum 15-20%, a u tych, którzy musz? zapewni? swój materia?, nawet o 30%. Dlatego z ka?dym dniem ro?nie ryzyko odst?powania od zawartych ju? umów i schodzenia z placów budów, bo dla podwykonawców przestaje to by? op?acalne. Znawcy tematu ostrzegaj?, ?e je?eli nic si? nie poprawi, to nad wieloma firmami zawi?nie gro?ba bankructw i masowych zwolnie? pracowników.

Czas na zmiany

Podwy?ki cen materia?ów i paliw oraz p?ac mocno uderzaj? w firmy dzia?aj?ce w budowlance, szczególnie w podwykonawców. Jak informuje bran?a, dla przyk?adu od pocz?tku roku materia?y szalunkowe posz?y w gór? o 70%. Energia eklektyczna podro?a?a o 60%, a wynagrodzenia wzros?y o 20%. Stal w najgorszym momencie zdro?a?a ponad trzykrotnie. Dlatego przedsi?biorcy apeluj? o pilne wdro?enie zmian w prawie. Jak podaje Ministerstwo Rozwoju i Technologii (MRiT), obecnie trwaj? konsultacje projektu ustawy dot. waloryzacji kontraktów. Resort chce jak najszybciej zako?czy? etap przygotowywania przepisów i rozpocz?? proces legislacyjny. Przewidywany termin wej?cia w ?ycie to jeszcze III kwarta? 2022 roku.

– Dopóki podwykonawcy nie uzyskaj? realnego prawa do waloryzacji od pocz?tku swoich robót oraz w pe?nym zakresie zmian cen materia?ów lub kosztów, to wi?kszo?? podwykonawców w ogóle nie dostanie jakiejkolwiek waloryzacji umowy – komentuje Robert Gil, dyrektor sprzeda?y jednej z wiod?cych spó?ek w bran?y oznakowania dróg w Polsce. 

Z do?wiadczenia innych osób z bran?y wynika, ?e same zalecenia i wytyczne w praktyce nie funkcjonuj?. Dlatego z przepisów prawa jasno powinno wynika?, ?e waloryzacja dotyczy podwykonawców w takim samym zakresie, jak generalnych wykonawców. Umowy podpisane w latach 2020-2021 s? realizowane w oparciu o przepisy starej ustawy Pzp (Prawo zamówie? publicznych). Nie mówi?y one wprost o waloryzacji wynagrodze? podwykonawców. Natomiast resort obecnie prowadzi konsultacje ze wszystkimi ch?tnymi podmiotami, niezale?nie od ich roli w procesie realizacji zamówie?. Katalog propozycji zg?aszanych przez przedsi?biorców jest bardzo szeroki. Zawiera postulaty, od wprowadzenia obowi?zkowej waloryzacji do przygotowania jedynie stosownych wytycznych dla zamawiaj?cych. Do momentu zako?czenia prac nad projektem regulacji, MRiT jest otwarte na propozycje ze strony ?rodowiska przedsi?biorców.

– Rekomendacje Prezesa Urz?du Zamówie? Publicznych w zakresie przyk?adowych klauzul przegl?dowych dla 12 rodzaju bran?, w tym budowlanej, zosta?y opracowane i udost?pnione na potrzeby nowego PZP ju? w 2020 r. Aktualnie trwaj? prace z przedstawicielami wykonawców i zamawiaj?cych w obszarze klauzul waloryzacyjnych oraz przegl?dowych dla bran?y budowlanej. Szeroki udzia? przedstawicieli wykonawców i zamawiaj?cych gwarantuje wszechstronn? perspektyw? spojrzenia na zagadnienie – zaznacza Micha? Trybusz z Urz?du Zamówie? Publicznych (UZP).

Prace dotycz?ce klauzul przegl?dowych koncentruj? si? na ewentualnej aktualizacji i dodaniu nowych aspektów do ww. rekomendacji Prezesa UZP. Natomiast dzia?ania w zakresie klauzul waloryzacyjnych zmierzaj? do stworzenia kilku przyk?adowych, uwzgl?dniaj?cych ró?ne typy kontraktów, z którymi maj? do czynienia zamawiaj?cy ró?nego szczebla.

– Na pocz?tku br. podniesiony zosta? maksymalny limit waloryzacji na kontraktach drogowych prowadzonych przez GDDKiA z 5 do 10%. W zwi?zku ze znacz?cym wzrostem cen materia?ów i us?ug, spowodowanych m.in. wojn? na Ukrainie, resort zaproponowa? wy?szy limit tak?e dla kontraktów ju? realizowanych. W maju Rada Ministrów przyj??a projekty uchwa? opracowanych przez Ministra Infrastruktury, zak?adaj?cych zwi?kszenie limitu finansowego Programu Budowy Dróg Krajowych o 2,6 mld z? oraz Programu Budowy 100 Obwodnic o 115 mln z?. To pozwoli na wprowadzenie mechanizmu waloryzacji na wszystkich kontraktach zawartych na realizacj? dróg krajowych na poziomie do 10% – informuje Szymon Hupty?, rzecznik prasowy Ministerstwa Infrastruktury. 

Kluczowa waloryzacja

Prace legislacyjne tocz? si?, ale niektórzy podwykonawcy skar?? si?, ?e generalni wykonawcy nie s? obecnie zbyt ch?tni do podnoszenia im wynagrodze?. Jak zaznacza Jan Styli?ski, prezes Polskiego Zwi?zku Pracodawców Budownictwa (PZPB), trudno jest uogólnia?. Ekspert ma kontakt z wieloma generalnymi wykonawcami, którzy waloryzuj? wynagrodzenia, mimo ?e inwestor im za to nie p?aci. Najcz??ciej jest tak, ?e generalny wykonawca nie wyra?a zgody na taki ruch, je?li jego wynagrodzenie nie zosta?o podniesione. Regu?? polskiego rynku jest to, ?e inwestorzy w nik?ym stopniu waloryzuj? wyp?aty.

– Chcemy, aby wyp?ata waloryzacji nie zale?a?a od decyzji generalnego wykonawcy. Wiadomo, ?e s?dy potwierdzi?yby nasze stanowisko, ale jest to proces d?ugotrwa?y. Niewiele firm zdecyduje si? na drog? s?dow? z obawy, ?e si? nie doczeka zako?czenia sprawy. Dlatego te?, konstruuj?c nowe przepisy, nale?y pami?ta? o podwykonawcach, którzy w rzeczywisto?ci – jako faktyczni wykonawcy robót i us?ug – ponosz? zwi?kszone koszty. Generalni wykonawcy w wi?kszo?ci przypadków nie dysponuj? swoimi brygadami roboczymi. Wszystkie prace, us?ugi, paliwa, zakupy materia?ów czy te? dostawy zlecaj? podwykonawcom. Sami de facto zarz?dzaj? tylko kontraktami – mówi anonimowo prezes jednej z firm budowlanych z woj. ?l?skiego. 

Tymczasem resort zapewnia, ?e kwestia waloryzacji wynagrodze? podwykonawców b?dzie uwzgl?dniona w projektowanych regulacjach, bo z wielu stron p?yn? takie postulaty. Wzrost cen materia?ów oraz innych kosztów realizacji zawartych umów dotyka bowiem zarówno generalnych wykonawców, jak i podwykonawców. Podobnie jak w przypadku prac nad nowym prawem zamówie? publicznych czy te? tzw. regulacji covidowych, resort d??y do odpowiedniego zabezpieczenia interesów podwykonawców w zakresie waloryzacji wynagrodze?. Przewiduje si?, ?e generalny wykonawca, którego wynagrodzenie zosta?o zwaloryzowane, b?dzie zobowi?zany do odpowiedniej waloryzacji wynagrodzenia podwykonawców bior?cych udzia? w realizacji zamówienia. I tutaj eksperci z bran?y zwracaj? uwag? na to, ?e nowe przepisy powinny wprost okre?la?, ?e waloryzacja wynagrodzenia dotyczy g?ównie podwykonawców. Nie mo?na zostawia? takiej decyzji generalnym wykonawcom.

– Pojawi?y si? ju? propozycje aneksów waloryzacyjnych do kontraktów, które maj? by? odpowiedzi? na znaczny wzrost cen materia?ów, paliw i us?ug zwi?zanych z wojn? na Ukrainie. Niestety, nadal generalny wykonawca nie musi waloryzowa? robót podwykonawcy w oparciu o pe?ny koszyk waloryzacyjny, ale  tylko o obowi?zkowy wska?nik CPI oraz jeden inny wybrany wska?nik – zwraca uwag? Robert Gil.

Jak informuje Ministerstwo Rozwoju i Technologii, kwestia sposobu efektywnego zabezpieczenia interesów podwykonawców jest ca?y czas przedmiotem szeregu prac i analiz. Resort stoi na stanowisku, ?e poziom ochrony ich interesów powinien co najmniej odpowiada? poziomowi zabezpieczenia interesów generalnych wykonawców. Podobnie jak w przypadku tzw. regulacji covidowych, przygotowywane rozwi?zanie nie zak?ada nak?adania kar umownych na zamawiaj?cych za brak zmiany umowy z wykonawc? (generalnym wykonawc?).

– Wa?ne jest, ?eby uregulowano odpowiedzialno?? dla generalnych wykonawców, którzy nie chc? waloryzowa? wynagrodze?. Niestety z naszych do?wiadcze? wynika, ?e je?eli nie zostan? oni odgórnie zobowi?zani do tego, to z w?asnej woli raczej nie decyduj? si? na taki ruch – twierdzi prezes ?l?skiej firmy budowlanej.

Procenty pod lup?

Eksperci z bran?y budowlanej twierdz?, ?e maksymalny limit waloryzacji jest za niski. W opinii wielu z nich, 10% nie pokrywa rzeczywistego wzrostu kosztów. Jednocze?nie znawcy tematu dodaj?, ?e ewentualne odst?pienie od umowy na skutek nag?ego wzrostu cen nie jest tak? prost? spraw?. Zwykle taka decyzja oznacza zap?at? kary umownej i spraw? w s?dzie. Na wyrok czeka si? czasem latami i nigdy nie wiadomo, jaki on b?dzie, wi?c lepiej próbowa? innych rozwi?za?.

– 10% mo?e pokry? pewne kontrakty, które s? na ko?cowym etapie realizacji. Natomiast je?li kto? mia? g?ównie roboty asfaltowe albo stalowe, to taki limit w?a?ciwie nic nie znaczy. Wnioskowali?my do ministra o 18%. A gdyby z jakiego? powodu ceny kiedy? zacz??y spada?, to i ww. próg móg?by by? obni?ony. Natomiast co do zasady jeste?my zwolennikami braku maksymalnego limitu, bo to jest ?wiatowy standard. Takie rozwi?zanie funkcjonuje np. w Czechach czy Rumunii. Ponadto w Polsce s? te? kontrakty, nawet w GDDiA, np. na budow? kilku tuneli górskich, w których nie ma limitów waloryzacji – podkre?la prezes PZPB. 

Jak wskazuje prezes ?l?skiej firmy, obecnie podwykonawcy realizuj? kontrakty, nara?aj?c si? na spore straty. W dalszej perspektywie, ?aden z przedsi?biorców nie ud?wignie finansowo kontynuowania umów bez waloryzacji wynagrodze?. To jest prosta droga do upad?o?ci, bankructw oraz masowych zwolnie? pracowników. I w tym miejscu nale?y zaznaczy?, ?e sami generalni wykonawcy potwierdzaj? ten problem w czasopi?mie GDMT geoin?ynieria drogi mosty tunele 2/2022. Dlatego szczególnie wa?ne jest, ?eby nowe regulacje zosta?y wprowadzone jak najszybciej. Nie mo?na dopu?ci? do zatrzymania rozpocz?tych inwestycji publicznych w kraju. Je?li w miejsce upad?ych wejd? nowe firmy podwykonawcze, to wynagrodzenia za us?ugi budowlane b?d? du?o wy?sze ni? koszty waloryzacji, o których mowa.

– Zgodnie z zasadami waloryzacyjnymi, po?ow? ryzyka zwi?zanego ze wzrostem kosztów realizacji kontraktów przejmuj? inwestorzy, a drug? cz??? – generalni wykonawcy. I ten mechanizm jest obligatoryjnie przenoszony na zasadach jeden do jednego w dó?, tzn. na podwykonawc? i dalszych podwykonawców. Jednak, naszym zdaniem, on nie powinien by? w proporcji 50 do 50. To powinno by? 80 do 20, czyli waloryzacj? nale?a?oby nalicza? na 80% wynagrodzenia, a nie na 50%. Bo faktycznie wi?cej ni? po?owa kosztów ro?nie. ?rednio zysk w robotach budowlanych z regu?y wynosi na poziomie generalnego wykonawcy 5%, a na poziomie podwykonawców 10-12% – analizuje prezes Styli?ski. 

Aktualnie do MRiT nie docieraj? sygna?y wskazuj?ce na nasilaj?ce si? zjawisko odst?powania przez wykonawców lub podwykonawców od zawartych umów. Resort podkre?la, ?e nowe prawo zamówie? publicznych znacznie wzmocni?o ochron? interesów podwykonawców, gdy? w pracach nad nim uwzgl?dniono do?wiadczenia wynikaj?ce z poprzednich kryzysów na rynku zamówie? publicznych. Jednak niektóre podmioty z bran?y nie s? a? tak optymistycznie do tego nastawione. I ostrzegaj?, ?e je?li umowy zaczn? by? masowo zrywane, to b?dzie ju? za pó?no na zmiany w prawodawstwie.

– Mamy taki model rynku, gdzie opieramy si? na ró?nych firmach specjalistycznych, tj. z regu?y na mniejszych podwykonawcach. Je?li one odst?pi? od umów, to inwestycje nie b?d? realizowane. Ryzyko by?o widoczne ju? w marcu, a dzi? ro?nie i waloryzacja naprawd? sta?a si? niezb?dna. Je?li zmiany b?d? si? przed?u?a?, to b?dziemy mieli lawin? takich odst?pie? i utrudnie? dla procesów inwestycyjnych. Trzeba wprowadza? mechanizmy waloryzacji, które pó?niej realnie odzwierciedl? wzrosty cen, jakich spodziewamy si? od prze?omu lat 2023 i 2024, po korekcie w najbli?szych miesi?cach – podsumowuje prezes Polskiego Zwi?zku Pracodawców Budownictwa.